زبان فارسی یکی از کهنترین زبانهای زنده جهان است. این زبان بیش از ۲۵۰۰ سال پیشینهی مکتوب دارد و در طول تاریخ نه تنها زبان ارتباط مردم ایران، بلکه زبان علم، فرهنگ و سیاست در بخش بزرگی از آسیا بوده است.
فارسی دری، در طولِ تاریخ، زبانِ فرهنگی و ارجمند امپراتوریهای پرشماری در آسیای غربی، میانه و جنوبی بوده است. این زبان تأثیرات بزرگی را بر زبانهای همسایه خویش، از جمله دیگر زبانهای ایرانی، زبانهای ترکی (به ویژه ازبکی و آذربایجانی)، ارمنی، گرجی و زبانهای هندوآریایی (به ویژه اردو) گذاشته است.
در سال ۱۸۷۲ در نشست ادیبان و زبانشناسان اروپایی در برلین، زبانهای یونانی، فارسی، لاتین و سانسکریت به عنوان زبانهای کلاسیک جهان برگزیده شدند. بر پایهٔ تعریف، زبانی کلاسیک بهشمار میآید که باستانی و دارای ادبیات پرباری باشد و همچنین در واپسین هزارهٔ زندگانی خود دچار دگرگونیهای اندکی شده باشد. فارسی از نظر آثار ادبی و شمار و گوناگونی واژگان و همچنین ضربالمثلها یکی از غنیترین و پرمایهترین زبانهای جهان است.
🌟 حماسههای فارسی و تفاوت با دیگر زبانها
یکی از ویژگیهای منحصربهفرد زبان فارسی این است که مردم امروز هنوز میتوانند حماسههای هزارساله خود را به زبان اصلی بخوانند و درک کنند. بهعنوان نمونه، ایرانیان امروز با دانش متوسط میتوانند بخشهایی از شاهنامه فردوسی (نوشتهشده در قرن ۱۰ میلادی) را بخوانند و معنای آن را بفهمند.
این در حالی است که در بسیاری از زبانهای دیگر، چنین امکانی وجود ندارد:
انگلیسی: حماسهی Beowulf (قرن ۸ میلادی) به زبان «انگلیسی باستان» نوشته شده که برای انگلیسیزبانان امروزی غیرقابل فهم است و حتماً باید ترجمه شود.
فرانسوی: حماسهی La Chanson de Roland (قرن ۱۱ میلادی) به زبان فرانسوی قدیم نوشته شده و برای فرانسویهای امروزی تنها در نسخههای ترجمهشده قابل استفاده است.
آلمانی: اثر معروف Nibelungenlied (قرن ۱۳ میلادی) به زبان آلمانی میانه نوشته شده که برای آلمانیزبانان امروز غیرقابل درک است مگر با ترجمه.
یونانی: آثار کلاسیک مثل ایلیاد و اودیسه هومر به زبان یونانی باستان هستند و برای یونانیان امروزی فقط از طریق ترجمه و شرحها قابل فهماند.
اما فارسی به دلیل ثبات زبانیاش، پلی زنده میان گذشته و امروز ساخته است. همین ویژگی است که فارسی را در جمع معدود زبانهای کلاسیک زنده جهان قرار میدهد، در حالی که زبانهای کلاسیک دیگه برای مردم امروز تقریباً مرده محسوب میشن.
بر پایهٔ برآوردها، ۹۰ میلیون تن در ایران، ۳۶ میلیون تن در افغانستان، ۱۰.۵ میلیون تن در تاجیکستان و میان ۱۰ تا ۱۲ میلیون تن در ازبکستان به زبان فارسی دری گفتگو میکنند. فارسی همچنین در بحرین، عراق، پاکستان، کویت، امارات متحده عربی، قطر، روسیه، جمهوری آذربایجان، اقلیم کُردستان، قرقیزستان، قزاقستان، ترکمنستان، چین و هند نیز دارای گویشور بومی است. با توجه به رسمی بودن فارسی در ایران، افغانستان و تاجیکستان و تسلط گویشوران دیگر زبانها بِدان در کنار زبان بومی خود، رویهمرفته میتوان شمار فارسیگویان جهان را بیش از ۲۰۰ میلیون تن برآورد کرد. فارسی همچنین هشتمین زبان پرکاربرد در محتوای وب است.
از نظر ریشهشناسی، واژهٔ فارسی معرب پارسی است که در نتیجه نبود حرف «پ» در دستگاه واجی عربی بدین شکل درآمده است. در عربی کلاسیک، بهویژه در نخست دورهٔ اسلامی، به فارسی «لسان العجم» (زبان عجم) میگفتند. واژه پارسی از واژه کهنتر پارسیگ (𐭯𐭠𐭫𐭮𐭩𐭪) در پارسی میانه آمده که حاصل افزودن پسوند صفتساز ـیگ به واژه «پارس» و به معنای «زبانِ منسوب به پارس» است. در پارسی باستان نیز نام این زبان پارسَه (𐎱𐎠𐎼𐎿) یا آریَه (𐎠𐎼𐎹) بود.
«پارسی باستان» در زمان دودمان هخامنشی سخن گفته میشده است. کهنترین متن نوشتهشده به آن مربوط به سنگنبشتهٔ بیستون است که به زمان داریوش بزرگ (فرمانروایی در ۵۲۲–۴۸۶ پ. م) بازمیگردد. آثار نوشته شده به پارسی باستان در ایران، رومانی (گرله)، ارمنستان، بحرین، عراق، ترکیه و مصر امروزی یافت شدهاند. پارسی باستان یکی از کهنترین زبانهای هندواروپایی است که از آن آثار نوشتاری بر جای مانده است. خط پارسی باستان، خط میخی بوده است و به نظر میرسد در زمان هخامنشی، چندان در میان تودهها رایج نبوده است و تنها خطی ادبی برای نوشتن سنگنوشتهها بوده است. پارسی باستان از نظر دستوری پیچیدهتر از نسلهای بعدیِ «فارسی» بود.
🕌 فارسی در هند
زبان فارسی حدود ۷۰۰ سال زبان رسمی حکومتها و دربارهای هند بود. از دوران غزنویان و گورکانیان تا اواخر قرن ۱۸، همهی اسناد حکومتی، مکاتبات دیوانی، شعر و ادبیات رسمی در هند به فارسی نوشته میشد.
در این دوران، فارسی نه تنها زبان حکومت، بلکه زبان فرهنگ و دانش هم بود. بسیاری از آثار تاریخی، علمی و ادبی هندی به فارسی نوشته یا ترجمه شدند.
اما با آغاز استعمار انگلیس در هند، جایگاه زبان فارسی تغییر کرد. استعمارگران انگلیسی با هدف گسترش نفوذ خود، آموزش و کارهای اداری را به زبان انگلیسی منتقل کردند. آنها با سیاستگذاری مستقیم، فارسی را از نظام آموزشی و اداری کنار گذاشتند و به جای آن زبان انگلیسی و اردو را تقویت کردند.
به این ترتیب، از قرن ۱۹ به بعد، زبان فارسی بهتدریج از جایگاه رسمی خود در هند کنار رفت. با این حال، هنوز هم در هند و پاکستان میراثی بزرگ از متون فارسی، شاعران و نویسندگان فارسیزبان باقی مانده است. بسیاری از کلمات فارسی هنوز در زبانهای اردو و هندی وجود دارند و بخش جداییناپذیر فرهنگ شبهقاره هستند.
✨ شعر و ادبیات فارسی
زبان فارسی به دلیل لطافت و زیباییاش، زبان شعر و عرفان نیز بوده است. هزاران شاعر فارسیزبان در طول تاریخ آثار ماندگاری خلق کردهاند که در سراسر جهان ترجمه و ستوده شده است.
از میان بزرگترین شاعران فارسیزبان میتوان نام برد:
رودکی – پدر شعر فارسی
فردوسی – سراینده شاهنامه و زندهکننده هویت ایرانی
عمر خیام – شاعر، ریاضیدان و فیلسوف و منجم
مولوی (جلالالدین رومی) – فیلسوف، شاعر عارف با مثنوی معنوی
سعدی – نویسندهی گلستان و بوستان و شاعر غزلیات زیبا
حافظ – شاعر بزرگ غزل که دیوانش در خانهی همه ایرانیان یافت میشود
🌟 تأثیر شاعران ایرانی بر جهان غرب
شاعران بزرگ فارسیزبان، نه تنها در ایران و سرزمینهای همسایه، بلکه در اروپا و غرب نیز تأثیرات عمیقی گذاشتهاند.
عمر خیام: رباعیات خیام در قرن ۱۹ میلادی توسط ادوارد فیتزجرالد به انگلیسی ترجمه شد و موجی از تحسین و الهام در اروپا و آمریکا بهوجود آورد. بسیاری از نویسندگان و فلاسفه غربی از اندیشههای فلسفی و نگاه خیام به زندگی و مرگ تأثیر پذیرفتند.
حافظ: اشعار حافظ در آلمان توسط یوهان ولفگانگ فون گوته، شاعر و اندیشمند بزرگ آلمانی، شناخته و ستوده شد. گوته در اثر معروف خود دیوان غربی-شرقی (West-östlicher Divan) آشکارا از حافظ الهام گرفت و او را «استاد» خود میدانست.
مولوی (رومی): آثار مولوی، بهویژه مثنوی معنوی، در قرنهای اخیر به زبانهای اروپایی ترجمه شد و امروز در آمریکا یکی از پرفروشترین شاعران خارجی است. اندیشههای عرفانی و فلسفی مولوی الهامبخش متفکرانی چون رالف والدو امرسون و گاندی بوده است.
سعدی: کتاب گلستان سعدی قرنهاست در اروپا تدریس و ترجمه میشود. جملهی معروف او «بنیآدم اعضای یکدیگرند...» حتی در ورودی ساختمان سازمان ملل متحد به نمایش درآمده و به عنوان نماد همبستگی انسانی شناخته میشود.
این نشون میده که زبان و ادب فارسی پلی میان شرق و غرب بوده و بزرگان جهان هم ازش الهام گرفتند.
🌍 زبان فارسی و علوم
زبان فارسی نهتنها زبان شعر، بلکه زبان علم و دانش نیز بوده است. بسیاری از دانشمندان ایرانی-فارسیزبان آثار علمی بزرگ خود را به فارسی (و گاهی عربی) نوشتند و آنها را به جهان معرفی کردند.
برخی از برجستهترین دانشمندان:
ابوعلی سینا (Avicenna) – پزشک و فیلسوف بزرگ (قرن ۱۰–۱۱). کتاب قانون در طب او قرنها در اروپا و آسیا مرجع اصلی آموزش پزشکی بود.
ابوریحان بیرونی – دانشمند بزرگ در نجوم، ریاضی، جغرافیا و تاریخ (قرن ۱۰–۱۱). آثار او دربارهی تقویم، داروشناسی و اندازهگیری زمین بینظیر است.
محمد بن موسی خوارزمی – ریاضیدان و منجم (قرن ۹). پایهگذار علم جبر و خالق مفهوم الگوریتم. واژهی "algorithm" در همهی زبانهای اروپایی از نام او گرفته شده است.
عمر خیام – علاوه بر شعر، در ریاضی و نجوم شهرت داشت. او یکی از دقیقترین تقویمهای جهان (تقویم جلالی) را طراحی کرد.
زکریای رازی – پزشک و شیمیدان بزرگ، نویسندهی الحاوی که قرنها مرجع پزشکی بود.
نصیرالدین طوسی – ریاضیدان و منجم (قرن ۱۳). بنیانگذار رصدخانه مراغه و از پیشگامان مثلثات نوین.
فارابی – فیلسوف و دانشمند (قرن ۹–۱۰)، مشهور به "معلم دوم" بعد از ارسطو، با آثار مهم در فلسفه، منطق و موسیقی.
غیاثالدین جمشید کاشانی – ریاضیدان (قرن ۱۵)، محاسبهگر عدد π تا 16 رقم اعشار و نویسندهی مفتاحالحساب.
شیخ بهایی – دانشمند و مهندس دوره صفوی (قرن ۱۶–۱۷). طراح سیستم آبرسانی اصفهان و مبتکر حمام شیخ بهایی، که تنها با یک شمع کوچک کار میکند.
نظرات
ارسال یک نظر
با نظرات خود ما را در بهبود مطالب یاری کنید